Werkgeluk zorgt voor minder uitval: de harde cijfers achter zachte factoren

Ziekteverzuim is een hardnekkig probleem in het onderwijs. Leraren vallen vaker uit dan in andere sectoren en de verzuimduur is de afgelopen 2 jaar toegenomen. Dat kost geld – € 811 miljoen op landelijk niveau – maar nog belangrijker: het zorgt voor minder continuïteit voor de klas en dus minder kwaliteit van onderwijs voor onze leerlingen. Bovendien neemt de druk op de collega’s die blijven staan, alleen maar toe.

Maar er is ook goed nieuws...

Ok, dat was het slechte nieuws. Daar zijn wij niet van, en bovendien wist je dit waarschijnlijk al. Daarom nu het goede nieuws: recent onderzoek toont aan dat er voorspellende voorwaarden zijn die het ziekteverzuim beïnvloeden. Als we weten welke deze zijn, dan kunnen we hiermee verzuim ook tegengaan. Het mooie is: deze voorwaarden vragen geen extra budget voor nog een invaller of een extra administratieve maatregel, maar draaien om iets veel fundamentelers: werkgeluk.

De cijfers laten het zien

Voor dit onderzoek analyseerde Vervangingsfonds/Participatiefonds (VfPf) het Klassewerkplek-onderzoek van 2025. VfPf keek welke vragen van de Klassewerkplek-vragenlijst het meest samenhangen met ziekteverzuim. Uit die analyse blijkt dat er vier vragen uit het thema ‘Werk in balans’ zijn, drie uit het thema ‘Ik ben gelukkig’, twee uit het thema ‘Mijn eigen groei’ en één uit het thema ‘De basis’.

Logisch dat ‘Werk in balans’ bovenaan staat, want wie continu onder druk werkt, valt een keer om, of uit, beter gezegd. Daarnaast speelt het thema ‘Ik ben gelukkig’ een grote rol. Hoe meer leraren hun werk als zinvol ervaren, energie krijgen van hun lessen en trots zijn op hun bijdrage, hoe minder vaak ze ziek thuisblijven.

Kortom: verzuim is niet alleen een medische kwestie, maar sterk verbonden met hoe mensen hun werk beleven.

Verschil in verzuim tussen scholen

Het Klassewerkplek-onderzoek meet hoeveel werkgeluk leerkrachten ervaren. Scholen die hier hoog op scoren, mogen zich een jaar Klassewerkplek noemen. VfPF voerde ook een quickscan uit waarin ze Klassewerkplekken vergeleken met scholen die wel hebben meegedaan, maar geen Klassewerkplek zijn geworden en scholen die niet hebben meegedaan. Klassewerkplekken scoren op bijna alle factoren in de Quickscan gemiddeld beter dan de andere scholen. Dit betreft de factoren werkdruk, personeelsbeleid, sfeer en samenwerking, ongewenst gedrag en tevredenheid met management.

VfPf kon na hun analyse alleen maar concluderen: scholen waar leerkrachten meer werkgeluk ervaren, hebben significant minder verzuim.

Wat bepaalt dat werkgeluk?

Werkgeluk lijkt misschien een zachte factor, maar het is verrassend concreet te maken. Het Klassewerkplek-onderzoek, gebaseerd op wetenschappelijk werk van onder andere geluksonderzoeker Ruut Veenhoven, laat zien dat drie voorwaarden telkens terugkomen:

• Autonomie: de ruimte om zelf keuzes te maken in je werk.
• Ontwikkeling: mogelijkheden om te groeien en je professioneel te ontwikkelen.
• Leiderschap: een schoolleider die richting geeft én oog heeft voor mensen.

Daarnaast spelen collegialiteit en trots op de impact die je maakt een grote rol. Leraren die ervaren dat hun werk er écht toe doet, blijken gelukkiger en dus minder vaak afwezig te zijn.

Voor schoolleiders en besturen: dit is strategisch beleid

Misschien denk je: mooi, maar hoe pas ik dit toe op mijn school? Het antwoord: zie werkgeluk niet langer als ‘extraatje’, maar als een strategisch middel om verzuim terug te dringen.

• Minder verzuim betekent minder lesuitval. Leerlingen krijgen vaker dezelfde leraar voor de klas, wat rust en continuïteit brengt.
• Het verlaagt de kosten. Ziekteverzuim is een van de grootste kostenposten in het onderwijs. Gelukkige teams besparen structureel geld.
• Het verhoogt de aantrekkelijkheid van je school. Scholen met een hoog werkgeluk vullen hun vacatures sneller en kampen minder met het lerarentekort.

Werkgeluk is dus niet soft, maar keihard beleid.

Hoe pak je dit aan?

1. Meten is weten. Doe mee aan het Klassewerkplek-onderzoek voor een nulmeting. Hoe hoog scoort jouw school nu op werkgeluk?
2. Ga in gesprek. Bespreek de resultaten als team. Welke drie sterke punten willen jullie vasthouden? Welke drie verbeterpunten verdienen aandacht?
3. Maak een actieplan. Kies concrete stappen, wijs actiehouders aan en monitor de voortgang gedurende het jaar.
4. Focus op wat telt. Zet extra in op balans, ontwikkelkansen en leiderschap – de grootste voorspellers van werkgeluk én lager verzuim.
5. Zoek ondersteuning. Heb je als team een zetje nodig? VfPf-adviseurs kunnen je helpen de cijfers te vertalen naar concrete acties.

Inspiratie uit de praktijk

Een mooi voorbeeld komt van basisschool De Bongerd in Leusden. Daar begon de weg naar meer werkgeluk niet met een focus op cijfers, maar met introspectie en samenwerking. Door meer structuur aan te brengen en persoonlijke ontwikkeling te stimuleren, nam het werkgeluk toe – ook al blijft de werkdruk een uitdaging.

Ook op scholen in uitdagende contexten, zoals AZC-scholen, zien we hetzelfde terug. Daar waar teamleden elkaar steunen, hun invloed pakken en trots zijn op hun impact, blijkt werkgeluk mogelijk – en werkt het door in lager verzuim.

Van zachte waarde naar harde winst

De analyse van VfPf bevestigt wat we in de praktijk al langer zagen: investeren in werkgeluk loont. Niet alleen in sfeer en tevredenheid, maar keihard in lagere verzuimcijfers, stabielere teams en beter onderwijs.

De les is simpel: zorg voor werkgeluk en je zorgt voor minder verzuim.

Meld je aan voor het Klassewerkplek-onderzoek. In de rapportage die je ontvangt, krijg je concrete aanknopingspunten waar de kansen voor jouw school liggen om verzuim te verlagen. Of je acties succesvol zijn, kun je meten door volgend jaar weer mee te doen. Klik hier en schrijf je alvast in om een melding te ontvangen zodra de inschrijvingen op 1 september openen.